In NVOX 5 van 2022 stond een artikel van prof. Wouter Staal over psychische kwetsbaarheid en veerkracht. In datzelfde nummer schreef ik over mijn ergernis als het gaat over al te gemakkelijke etikettering van kinderen/leerlingen/studenten en hun – meestal oppervlakkig geobserveerde – gedrag. Nu een gesprek met Séverine Van De Voorde, auteur van ADHD. Wat echt werkt bij kinderen.
Wat wil je dat mensen van je weten?
Heel mijn familie heeft ADHD. Ik ook. Mijn man ook. Mijn dochter ook. Maakt me absoluut ervaringsdeskundig. Daarnaast ben ik sterk wetenschappelijk onderlegd in de materie: ik maakte er een doctoraat over, was jarenlang docent ontwikkelingsstoornissen in het hoger onderwijs en ben auteur van ‘Wijzer in ontwikkelingsstoornissen’, ‘Survivalgids wat als je ADHD hebt’ en ‘Wat echt werkt bij kinderen met ADHD’. Ik heb ook heel wat klinische ervaring in het begeleiden van meer dan 100 kinderen in een Centrum voor Leerling Begeleiding, twee Centra voor Ambulante Revalidatie en mijn eigen praktijk ‘Centrum Diabolo’. Tegenwoordig houd ik me vooral bezig met stress, veerkracht en hoogsensitiviteit: www.vanstressnaarveerkracht.be.
Hoe herken je een leerling met ADHD?
Ze zijn vaker, sneller, en overal, meer dan gemiddeld afgeleid en/of vertonen druk en impulsief gedrag, het kind zelf en de omgeving hebben er last van en het belemmert sociaal en schools functioneren.
Wat doe je als docent wanneer je het vermoeden hebt van een leerling met ADHD?
Signaleren aan zorgcoördinator en aan de leerlingbegeleider. In een oudergesprek is het essentieel dat je: niet ADHD benoemt (die diagnostiek is niet jouw expertise), maar wel spreekt vanuit symptomen, noden, sterktes en valkuilen.
Wat moet je zeker niet doen bij een vermoeden?
Zeggen aan de ouders dat het kind ADHD heeft.
Het kind opgeven.
Hoe gedraagt een docent zich ten opzichte van een leerling met ADHD?
Begrip voor de onkunde en de moeilijkheden, structuur bieden, duidelijkheid, in verbinding blijven, warme relatie, humor. Rekening houden met de tien behoeften, zie het kader: tien behoeften.
DE TIEN BEHOEFTEN VAN EEN KIND
- Verbondenheid
- Zelfliefde
- Duidelijke grenzen
- Emoties ontladen
- Autonomie
- Structuur
- Competentie
- Beweging
- Sterke prikkels
- Rust
En hoe gedraag je je tegenover de ouders?
Duidelijke afspraken, veel overleg, zoek uit wat werkt en wat niet, kijk wat werkt in de klas en geef dat door aan de ouders voor gebruik thuis (bijvoorbeeld een whiteboard waarop de taken staan die afgevinkt kunnen worden), zorg dat je elkaar vlot kunt bereiken.
Wat doe je zeker niet wanneer je een leerling met ADHD in de klas hebt?
Bestraffen, veel commentaar geven, vitten, enkel het negatieve zien.
Wat doe je zeker wel?
Ga vooral uit van de tien behoeften. Benoem de intentie achter het gedrag, toon mildheid, begrip, verbondenheid, humor, luchtigheid. Zoek naar positieve interacties, en naar hulpmiddelen (zoals cues, routine, buddy). Blijf in verbinding bij negatief en lastig gedrag. Let op je non-verbale communicatie, zoek naar talenten, benoem die en zet die in, heb vooral aandacht voor gewenst gedrag en benoem dat.
Welke leerproblemen kun je tegenkomen?
Achterstand op diverse terreinen door gaten in kennis, slordigheden bij huis- en leerwerk, problemen met aandacht, geheugen, tijd inschatten, plannen en organiseren.
Zijn er ook aanpassingen voor leerlingen met ADHD, bijvoorbeeld bij examens?
Om ze gelijke kansen te geven als de anderen: geef ze meer tijd, zet ze in een apart lokaal, zorg voor prikkelfilters, licht eventueel vragen mondeling toe, controleer of de leerling inderdaad begrepen heeft waarom het gaat.
Zijn er verschillen tussen jongens en meisjes met ADHD?
ADHD komt bij beiden evenveel voor, maar de diagnose wordt bij meisjes vaak gemist door vaker optreden van concentratieproblemen, internaliserende problemen en cultuur. Eerste eis is: sta open voor het kind en zoek naar de bedoeling achter het gedrag.
Kunnen de klachten van ADHD bij het ouder worden verminderen of overgaan?
Overgaan zeker niet – ADHD is aangeboren en blijvend – er is namelijk sprake van een andere hersenwerking. Bepaalde klachten nemen wel af of veranderen van vorm: bijvoorbeeld hyperactiviteit neemt af maar afleidbaarheid blijft, evenals innerlijke onrust, problemen met plannen en organiseren (huishouden, auto, handtas) en vergeetachtigheid (afspraken). Ook hulpmiddelen helpen met het temperen, zoals routines, dingen op een vaste plaats, agenda.
Je hoort geregeld : ADHD – Ritalin (methylfenidaat), en het probleem is opgelost. Klopt dat?
Medicatie is laatste stap volgens de Hoge Gezondheidsraad. Dat doe je alleen bij een ernstige vorm. Het kan ook een vicieuze cirkel doorbreken. Negatieve interacties of als leren niet mogelijk is of sociaal heel moeilijk. Rust in het hoofd krijgen, zodat leren mogelijk wordt en andere technieken kunnen aanslaan.
En nu ik het toch over Ritalin heb, wat vind je van het gebruik van Ritalin door studenten om ‘hun prestaties te verbeteren’?
Kan nooit de bedoeling zijn.
Wat bewoog je tot het schrijven van dit boek?
Op verzoek van Pelckmans na mijn boek ‘Wijzer in ontwikkelingsstoornissen’. Er was nog niet een boek over ADHD, dat resulteerde in de survivalgids en dat werd gevolgd door ADHD. Wat echt werkt bij kinderen.
Waren er obstakels bij het schrijven van dit boek?
Het teveel aan informatie dat ik moest reduceren. Er is zoveel te vertellen.
Als je het over zou moeten doen, wat zou je dan zeker wel, en zeker niet doen?
Het is eigenlijk helemaal zoals ik voor ogen had. Misschien nog meer uitleg over brein en executieve functies, zoals plannen en organiseren, zelfbeheersing. ADHD is niet uit vrije wil, het kind kan niet anders.
Voor wie is het boek bedoeld?
Voor elke volwassene die contact heeft met een kind met ADHD en het beter wil begrijpen om er leuker en beter mee om te gaan.
Waarom zouden mensen het boek moeten lezen?
Het bevat concrete tips, ook voor kinderen zonder ADHD, gedrag begrijpen in de kern, voorbij het uitwendige leren kijken, ADHD leren kennen, de talenten en intenties
zien, positiever kijken naar het kind.
Wat heb je zelf geleerd, bij en door het schrijven van dit boek?
Nog meer tools om met mijn eigen dochter om te gaan.
Heb je plannen voor een nieuw boek? Zo ja, wat?
Op basis van ‘Van stress naar veerkracht’ schrijf ik nu een boek over hoogsensitiviteit en stress.
Laatste vraag: Wat wil je met dit interview bereiken?
Dat de juiste info bij de mensen terecht komt die ze nodig hebben, dat kinderen met ADHD van zichzelf kunnen houden en zich geliefd voelen, dat ze ingezet worden op hun sterktes, mildheid en begrip, dat kinderen met ADHD beter begrepen worden en daardoor kunnen uitgroeien tot gezonde volwassenen.
ADHD
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een stoornis waarbij iemand vaak erg druk en snel afgeleid is. Dat kan op verschillende manieren voor problemen zorgen. Het is een probleem als een kind niet meer goed mee kan doen in de klas. Kinderen met ADHD leren soms minder snel, omdat ze snel zijn afgeleid. Of de leerkracht wordt dikwijls boos, omdat het kind vaak erg beweeglijk is en soms wild tijdens spelletjes. Het is gedrag dat erbij hoort. Volwassenen met ADHD kunnen het lastig vinden om overzicht te houden. Of problemen krijgen in relaties, doordat ze soms heel heftig kunnen reageren, wat anderen vervelend kunnen vinden. Bekende kenmerken zijn druk en impulsief gedrag, snel afgeleid zijn en moeite hebben met luisteren naar anderen.
Er zijn drie soorten ADHD
- 1. ADHD-I (Inattentive): je hebt vooral moeite om je aandacht bij dingen te houden. Je zit vaak in je eigen wereld, voor anderen lijkt het alsof je aan het dagdromen bent. Dit heette vroeger ADD, Attention Deficit Disorder.
- 2. ADHD-H (Hyperactive/Impulsive): je bent erg druk, je beweegt veel en kunt moeilijk stilzitten. Ook doe en zeg je vaak dingen zonder er eerst over na te denken.
- 3. ADHD-C (Combined): je hebt kenmerken van allebei de bovengenoemde soorten. Je bent dus druk én je hebt moeite met aandacht. Deze vorm van ADHD komt het meest voor.
Bron: Hersenstichting en Nauta & Giesing, 2021.
